نتیجه‏

 از آنچه گفته آمد به طور خلاصه نتایج زیر حاصل می‏شود:

یک - همه اسانید و طرق حدیث «اکثر اهل الجنة البله»، چه طرق عامّه و چه طرق خاصّه، از ضعف تهی نیست    .

دو - این حدیث را با ذیلهای متفاوت روایت کرده‏اند. برخی از این ذیلها قطعاً بی‏پایه و برخی دیگر ناشی از ادخال حدیثی دیگر در این حدیث است. بنابراین، تنها عبارت «دخلتُ الجنة فاذا اکثر اهلها البله» و عبارتهای مشابه دیگر، آن هم با قید «حدیث ضعیف الاسناد» قابل استناد است  .

سه - از آنجا که ضعف سند همیشه و لزوماً به معنای ضعف متن نیست، می‏توان و بلکه بایسته است دلالت حدیث را بررسی کرد و به معنای صحیح آن دست یافت و در صورت نیاز به آن استناد جست.

چهار - معنای «بُله» بر خلاف آنچه عامه مردم پنداشته‏اند، نابخردان نیستند. بلکه مراد مردمان پاکدل و بی‏آلایشی هستند که خود را از زیرکیهای دنیا مدارانه بر کنار داشته‏اند. چنان که در حدیثی با مضمونی مشابه آمده است پیامبر فرمود: «یدخل الجنةَ اقوامٌ افئدتُهم مثلُ افئدةِ الطیر»[1] (مسلم،8/149؛ ابن حنبل، 2/331). همچنان که سخنی نزدیک به این مضمون به عیسی‏(ع) نیز منسوب است. گویند یکی از مسیح پرسید: چه کسی می‏تواند وارد قلمرو ملکوت الهی شود؟ مسیح به کودکی اشاره کرد و گفت: «کسانی که دلی به بی‏پیرایگی دل این کودکان دارند» (مقایسه شود با: انجیل متّی، 18/3-4؛ انجیل مرقس، 10/14 – 16). به روایتی دیگر عیسی به یارانش می‏گفت: اگر می‏توانید در حضور خدا مثل کبوتر ساده دل (بُله) باشید چنین کنید. او می‏گفت: هیچ چیز از کبوتر ساده دل‏تر نیست. زیرا جوجه‏هایش را از زیرش می‏گیری و سر می‏بری، آنگاه او دوباره به همان‏جا بر می‏گردد و جوجه می‏گذارد»(خالدی، بند 185. قس: انجیل متّی، 10/16. نیز .(khalidi,Case185 :

---

[1].مردمانی به بهشت در آیند که دلهاشان مانند دلهای‏ پرندگان [پاک و بی‏آلایش‏] است.